κεφάλαιο 1

Σκέψεις

Ζούμε σε μια εποχή που θεοποιεί την ταχύτητα, το εφήμερο, το άμεσο χειροπιαστό κέρδος. Οι ειδήσεις της χθεσινής μέρας είναι ήδη παλιές. Οι μνήμες θεωρούνται γραφικότητα ή πεσιμισμός.

Αν αρχίσεις να μιλάς σε κάποιον φίλο για τα παλιά, σύντομα – αν όχι αμέσως ! – θα έχει σχηματίσει την άποψη ότι τίποτα δεν σου πάει καλά στο σήμερα. Εκπλήσσεται ακόμη και αν θυμάσαι καλά κάτι καλό που σου είχε κάνει.

Η τυποποίηση, το καθημερινό πρόγραμμα, τα έτοιμα προϊόντα, η προδιαγεγραμμένη συμπεριφορά και άλλα υποπροϊόντα της δυτικής ισοπέδωσης και του μιμητισμού θεωρούνται αυτονόητες υποχρεώσεις και επιδιώξεις.

Η φιλοσοφία θεωρείται συνώνυμο του αυνανισμού. Εις μάτην ο Θουκυδίδης αποδίδει στον Περικλή το «φιλοσοφούμεν άνευ μαλακίας». Αδύνατον !

Φιλοσοφία που αξίζει να ασχολείται κανείς είναι ο σχολιασμός μετ’ επαίνων των παλαιών φιλοσοφιών. Η κριτική θεώρηση εκλαμβάνεται εκ προοιμίου ως ανοησία.

Εάν επρόκειτο αυτή η χυδαία υπεραπλούστευση των πάντων να απλοποιήσει και τη ζωή μας, έστω των περισσότερων, τότε δεν θα υπήρχε πρόβλημα. Τουλάχιστον για τον υποφαινόμενο.

Όμως, βλέποντας κανείς από κάποια απόσταση το κεντρικό νόημα του σημερινού κόσμου, διαπιστώνει ένα πραγματικό … κατόρθωμα :

Οι παρίες του συστήματος είναι περισσότερο εξαθλιωμένοι από ποτέ. Λεπτομέρεια το ότι γίνονται όλο και περισσότερο ανεξέλεγκτα απειλητικοί.

Η μεσαία τάξη πολτοποιείται, βολεύεται μέχρι νεωτέρας, συμπιέζεται – όχι μόνο εισοδηματικά. Πολιτισμικά κατευθύνεται σε υποπροϊόντα. Διατρέφεται στην πραγματικότητα με σκουπίδια – junk food.

Ιδεολογικά εκφράζεται απόλυτα από την θεοποίηση των κανόνων, αλλά εξοργίζεται όταν της επισημαίνεται πως «η μετριότητα βρίσκει ασφάλεια στον κανόνα». (Φρέντερικ Κρέην)

Εντελώς αυτονόητα της είναι αδύνατον ακόμη και να παρακολουθήσει το συλλογισμό «οι κανόνες είναι εργαλεία για τη σκέψη, όχι η ίδια η σκέψη».

Η μεσαία τάξη έχει πάρει εργολαβία την τήρηση των κανόνων, από αυτή ζει, άρα είναι … λάθος ο συλλογισμός.

Όσο για τα «μεγάλα καράβια» έχουν τις προβλεπόμενες «μεγάλες φουρτούνες». Ακόμη και όσοι πάνε καλά στα οικονομικά, όλο και λιγότεροι πλέον, γρήγορα καταλαβαίνουν ότι «το βρίσκουν στο αλάτι» γιατί έχουν «κατουρήσει στη θάλασσα».

Δεν χρειάζεται να περιμένουν την κηδεία τους για να … ακούσουν το «ουκ έστιν πλούσιος ή πένης». Έχουν – όπως όλοι ! – υποστεί νωρίτερα τα χάλια της κυκλοφορίας, τη μόλυνση του περιβάλλοντος, την εγκληματικότητα και πολλά ακόμη.

Πιο βαρύ είναι το τίμημα στον ελεύθερο χρόνο. Ο σύγχρονος μεγαλοεπιχειρηματίας είναι «πνιγμένος», απασχολείται αδιαμαρτύρητα υπερβολικά, δεν είναι σε ησυχία παρά σπάνια, θεωρεί δέον – ή ακόμη είναι αναγκασμένος – να απαντήσει στο κινητό του οποιαδήποτε ώρα, περιορίζει αναγκαστικά τις θερινές του διακοπές σε δεκαπενθήμερο, χάνει αμέτρητες ώρες σε συσκέψεις μη σκεπτομένων, εγκλωβίζεται στον υπερσυγκεντρωτισμό.

Αντιλαμβάνεται αμέσως την αρχή του Peter:  «σε μια ιεραρχία, κάθε εργαζόμενος τείνει να εξελίσσεται στο επίπεδο της ανικανότητας του». Αισθάνεται αδύναμος μπροστά στη διαπίστωση «Με τον καιρό, κάθε θέση εργασίας καταλαμβάνεται από ένα εργαζόμενο που είναι ανίκανος να εκπληρώσει τα καθήκοντά  του». Παρακάτω διαβάζει «Πίσω από αυτή την θεωρία κρύβεται μια πικρή αλήθεια» και κουνάει το κεφάλι του.

Όμως το «άκρον άωτον» της αστοχίας είναι η συστηματικά παταγώδης αποτυχία των κατά τα άλλα επιτυχημένων στο να αφήσουν απογόνους ικανούς έστω και να συλλαβίσουν το «άμες δε γ’ εσσόμεθα πολλώ κάρρονες». Πολλοί δεν έχουν χρόνο ή διάθεση να αφήσουν καν απογόνους ...

Συγκλονίζεται κανείς από το “If you fail with your children, then I don’t think anything else matters very much” που πρόφεραν τα χείλη της τότε υποδειγματικής Πρώτης Κυρίας των ΗΠΑ Jackie Kennedy.

Και «σταυροκοπιέται» απεγνωσμένα όταν ακούει εμπιστευτικά προβλέψεις «παροικούντων την Ιερουσαλήμ» που, βλέποντας τη μακροχρόνια πορεία, προαναγγέλλουν οικτρή discrepancy of expectations λόγω της βαριάς ancestor’s shadow.

Η ανώτατη εισοδηματικά τάξη διαπιστώνει εκ του αντιθέτου πόσο δίκιο είχε ο Γιάννης Λάτσης όταν έλεγε «η έλλειψη μέσων εξάπτει τη δημιουργική φαντασία». Η υπερπροσφορά ευκολιών και η υπερπροστασία εν γένει των βουτυρόπαιδων τα κάνει συστηματικά «τεμπέληδες της εύφορης κοιλάδας». Δεν έχουν reason to live.

Οι εξαιρέσεις τονίζουν πάντα τους κανόνες.

«Είμαστε μέσα σε μια φυλακή που έξω από τη φυλακή είναι πάλι φυλακή» έγραφε ένας μαύρος μαρκαδόρος στον φρεσκοβαμμένο τοίχο ενός ανακαινισμένου νεοκλασικού στα Εξάρχεια πριν από πολλά χρόνια.

Κρίμα που το έχουν σβήσει, γιατί θα μπορούσε να πει πολλά στους σύγχρονους «αγαναχτισμένους». Αγαναχτισμένους φυσικά με τους άλλους …

Όταν σε ένα κόσμο οι παραγωγικές δυνάμεις υπερεπαρκούν για να δώσουν την αφθονία στους πάντες, έστω με κάποιες ανισότητες ή οικονομίες, έχουμε τους πάντες να ζορίζονται, η λέξη «κατόρθωμα», όσο ειρωνικά και να προφερθεί, αδικεί τους δικαιούχους των «ευσήμων».

Πρόκειται σαφώς περί βλακείας.

Η υπόδειξη του Albert Einstein, διατυπωμένη πριν από χρόνια στα πλαίσια μιας επί μέρους επιστήμης, τονίζει ότι «για να λύσουμε ένα πρόβλημα πρέπει να υπερβούμε το επίπεδο σκέψης στο οποίο δημιουργήθηκε το πρόβλημα».

Προφανώς τον αγνοούν επιδεικτικά αυτοί που επιμένουν στα ίδια εργαλεία – τυφλοσούρτες που έχουν φέρει όλους εδώ που είμαστε. Στο αδιέξοδο του σημερινού επίπεδου σκέψης.

Εξ ίσου επιδεικτικά αγνοείται και το απόφθεγμα ενός Ινδού νευρολόγου, του Β.Σ. Ραματσάντραν, διακεκριμένου στις ΗΠΑ, που, έχοντας ανατριχιαστική εικόνα των μυστηρίων του νου και των «φαντασμάτων στον εγκέφαλο», διατείνεται :

«Η σύγχρονη φιλοσοφία συνίσταται

στο να ξεκλειδώσει, να ξεθάψει και να αναιρέσει

ό,τι έχει ήδη ειπωθεί».

Δεν μπορεί να αγνοήσει όμως κανείς τις αλλόκοτες και τεκμηριωμένες επιστημονικές διαπιστώσεις του για τους μηχανισμούς άρνησης της πραγματικότητας που αναπτύσσονται στον ανθρώπινο εγκέφαλο.

Κάπως έτσι φθάνει κανείς, μιλώντας επί του πρακτέου πια, στη συμπλήρωση του προηγουμένου αποφθέγματος από τον υποφαινόμενο :

 … να αναπλαισιώσει τη σκέψη μας

και να επανασχεδιάσει τον κόσμο μας. 

Και πλέον προβάλλει απαραίτητη η αναζήτηση Ελληνικών φιλοσοφικών αφετηριών ενατένισης των εγκοσμίων και προσδιορισμού των πλαισίων εμπνευσμένης και πρωτοπόρου δράσης.

Αφ’ ενός το του Ηρακλείτου «πόλεμος πατήρ πάντων» με τη συμπλήρωση του υποφαινόμενου «άρα και της ειρήνης». Κάτι παρόμοιο είχε υποδείξει και κάποιος Ρωμαίος ως “ci vis pax para bellum” [αν θέλεις ειρήνη, ετοίμαζε πόλεμο], αλλά οι σύγχρονοι φιλειρηνιστές επιμένουν σε ευχολόγια και διαμαρτυρίες.

Αφ’ ετέρου το του Περιάνδρου «μελέτη το παν» υποδεικνύει κάτι που έχει υποβαθμισθεί αγρίως από το σύγχρονο ισοπεδωτικό λαϊκισμό : ότι τα πάσης φύσεως «έργα» καθορίζονται κατ’ ουσίαν από την αντίστοιχη πνευματική προσπάθεια σύλληψης της ιδέας και προγραμματισμού της υλοποίησής της, τη μελέτη με την ευρεία έννοια δηλαδή. Έπεται σαφώς σε προτεραιότητα η κατά τα άλλα σημαντικότατη εφαρμογή της μελέτης.

Η σειρά συλλογισμών – που κατά τον Ηράκλειτο είναι για τον βλάκα «όπως ο διάολος το λιβάνι» – καταλήγει αβίαστα στην ανάγκη επινόησης της λύσης για τα προβλήματα του σύγχρονου κόσμου.

Εξ αντιδιαστολής προκύπτει εξ ίσου αβίαστα ότι δεν τίθεται λογικά ζήτημα ανταγωνιστικών επαναστατικών διαδικασιών, καθώς δεν υφίσταται έστω δυνητικά η έννοια του να πάρει κάποιος κάτι από έναν άλλον.

Το μέλλον του κόσμου μας πρέπει να το δημιουργήσουμε !

Τόσο απλό – τόσο ωμό !

Έχουμε σαφώς εξοικειωθεί με τα win – lose games, τόσο που δεν μας ενοχλεί που από zero sum games έχουν πια γίνει minus sum games : η πίττα συρρικνώνεται διαρκώς και οι ισχυροί δεν έχουν μάθει να μοιράζονται λειψά μερτικά.

Τα win – win games είναι σαφώς το μέλλον του κόσμου μας, αλλά δεν είναι καθόλου εύκολο να χωρέσουν σε στενά κεφάλια που βλέπουν τη δυστυχία συνανθρώπων ως απαραίτητο μέρος της δικής τους ευτυχίας.

Αυτά τα «κεφάλια» δικαιώνουν επιμόνως τον Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ στο αφοπλιστικό :

Η αδέξια δύναμη σπάζει το κλειδί

Κα χρησιμοποιεί το σκεπάρνι

Και αναδεικνύουν απαραίτητη την επιβεβαίωση ενός ακόμη αποφθέγματός του :

Ο άμυαλος ξέρει πώς να χτυπήσει.

Ο σοφός ξέρει πώς να διδάξει. 

Οι ελπίδες στρέφονται αναγκαστικά στην κατ’ ουσίαν ικεσία του :

Το κέρδος χαμογελάει στο καλό

Όταν το καλό είναι προσοδοφόρο.

Δύσκολο ;

Απάντηση : όχι απλώς δύσκολο αλλά σίγουρα ακατόρθωτο, εφόσον δεν δοθεί μια άλλη απάντηση στην έμμετρη ερώτηση : «τι τα θέλεις τα λεφτά ;».

Εδώ και χιλιετίες ο Αριστοτέλης έχει αποφανθεί :

Όπως κάνουμε πόλεμο για να έχουμε ειρήνη,

έτσι αποκτάμε πλούτο για να έχουμε ελεύθερο χρόνο.

Για να συμπληρώσει :

Ο ενάρετος άνθρωπος συνδυάζει το καλό, το συμφέρον και το ευχάριστο. 

Κάποιος τυχόν ενιστάμενος Χριστιανός ας προσέξει στην προτροπή

Αγάπα τον πλησίον σου ως εαυτόν

ότι η αγάπη στον εαυτό τίθεται σαφώς ως αυτονόητη και ως μέτρο σύγκρισης.

Συμπέρασμα ; Αυτοί που πασχίζουν για ένα καλύτερο κόσμο όχι μόνο κινούνται με ευχολόγια, αλλά μάλλον δεν τα καταλαβαίνουν καν. Η απογοήτευση, η παραίτηση και η συντριπτική αίσθηση ανημπόριας επικρατούν νομοτελειακά.

Μοιραία είμαστε πια στη φάση που έχει εμπνευσμένα περιγραφεί στο μνημειώδες Lion King της Walt Disney, στη φάση που βασιλεύουν οι ύαινες και πια είναι λειψό και το φαγητό των ίδιων των πτωματοφάγων.

Το μέλλον είναι στη γνώση, στη γνώση που ως γνωστόν είναι δύναμη. Μόνο που στη σημερινή κατάσταση η γνώση χρησιμοποιείται αδίστακτα για την ανελέητη και απάνθρωπη εκμετάλλευση συνανθρώπων.

Ιστορικά μόνο οι Έλληνες, με χαρακτηριστική εξαίρεση τους Αθηναίους, χρησιμοποίησαν με μέτρο την πνευματική τους υπεροχή και την αντίστοιχη ισχύ.

Κάπως έτσι προβάλλει ίσως ως μόνη ελπίδα του σύγχρονου κόσμου η έμπρακτη δικαίωση του ισχυρισμού του υπογράφοντος :

Η γνώση είναι δύναμη προόδου στα χέρια των ηγετών.

Δηλαδή των Ελλήνων !

Ιστορικό δικαίωμα, αλλά – κυρίως ! – ιστορικό χρέος μας.